ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Ή ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ;

Και πάντως δεν εξαιρείται της κριτικής ιδία τούτες τις μέρες που οι ..ειδικοί έχουν ενσωματωθεί στην πολιτική πανδημία.. Ακόμη και στον ποινικό κώδικα--αν θυμάμαι καλά το άρθρο 352 -- στο δημοσιογραφικό καλλιτεχνικό και επιστημονικό έργο μπορεί ο οιοσδήποτε ν' ασκήσει κριτική..

Στις μέρες της πανδημίας το στοιχείο αυτό είναι ακόμη πιο έντονο. Σε μεγάλο βαθμό οι επιλογές των κυβερνήσεων παγκοσμίως, ακόμη και εάν έχουν να κάνουν με κρίσιμες πλευρές που αφορούν τη συνολική κοινωνική συνθήκη, λαμβάνονται κατά βάση ύστερα από υποδείξεις ειδικών επιστημόνων.

Αντίστοιχα, η βασική επωδός στις πολιτικές αντιπαραθέσεις γύρω από τα μέτρα που ακολουθούνται για την αντιμετώπιση της πανδημίας είναι ακριβώς το εάν και σε ποιον βαθμό λαμβάνονται υπόψη οι υποδείξεις των ειδικών.

Αυτή η εντυπωσιακή απόδοση κύρους στον επιστημονικό λόγο δεν είναι καινούργια. Εάν κάτι εντυπωσιάζει, είναι ο τρόπος που δείχνει να έχει παραμεριστεί ένα ολόκληρο σύνολο επιχειρημάτων, θεωρητικών σχημάτων αλλά και επιστημονικών ερευνών που υπογράμμισαν ότι η επιστήμη, όπως κάθε κοινωνική πρακτική, δεν είναι στεγανοποιημένη απέναντι στην ιδεολογία, διαπερνάται από τις κοινωνικές συγκρούσεις και υφίσταται τα αποτελέσματα εξουσιαστικών στρατηγικών, με αποτέλεσμα αυτό που παρουσιάζεται ως «αντικειμενικό» επιστημονικό πόρισμα συχνά να είναι μια ιδεολογικά φορτισμένη κοινωνική παραγωγή.

Ο 20ός αιώνας υπήρξε ταυτόχρονα η κορύφωση της πίστης σε μια ορισμένη εκδοχή επιστημονικότητας και τη διασύνδεσή της με την τεχνολογία, αλλά και η περίοδος που αυτή κλονίστηκε. Κατά κύριο λόγο αυτό δεν πήρε τη μορφή ενός ρομαντικού φλερταρίσματος με τον ανορθολογισμό (νήμα που το συναντάμε ήδη από τον 19ο αιώνα) όσο μιας κριτικής προσέγγισης του ίδιου του επιστημονικού φαινομένου.

Αμφισβήτηση

Κατ’ αρχάς, είχαμε όλες τις μεγάλες συζητήσεις στον χώρο της φιλοσοφίας των επιστημών και της επιστημολογίας. Εκεί όπου μια εκδοχή θετικισμού που ενίσχυσε το κλίμα επιστημονισμού φάνταζε κυρίαρχη, είδαμε την κρίση αυτού του υποδείγματος.

Μεγάλοι φιλόσοφοι της επιστήμης όπως ο Τόμας Κουν, ο Ιμρε Λάκατος και ο Πολ Φεγιεράμπεντ αμφισβήτησαν το κλασικό θετικιστικό αφήγημα για την επιστημονική πρόοδο, δείχνοντας ότι δεν υπάρχουν καθαρά εμπειρικά δεδομένα έξω από τη θεωρία που τα συγκροτεί, ότι αντί για γραμμική πρόοδο υπάρχουν επιστημονικές τομές και επαναστάσεις, ότι δεν υπάρχει «μία» ενιαία επιστήμη αλλά συγκρουόμενα συστήματα σκέψης.

Στην αμφισβήτηση μιας θετικιστικής αντίληψης για την επιστήμη προστέθηκε σταδιακά, ξεκινώντας από τις κοινωνικές συγκρούσεις της δεκαετίας του 1960, ένα κίνημα κριτικής της ουδετερότητας της επιστήμης.

Η διασύνδεση της επιστήμης με τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη των πυρηνικών όπλων, η ανάδειξη του περιβαλλοντικού προβλήματος και των επιπτώσεων της ανεξέλεγκτης βιομηχανικής ανάπτυξης, η διαπίστωση ότι η επιλογή τεχνολογιών από τη βιομηχανία γινόταν συχνά με κριτήρια κόστος και όχι με κριτήρια ασφάλειας και ποιότητας, η αμφισβήτηση του τεϊλορισμού και της «επιστημονικής οργάνωσης της εργασίας» στα μεγάλα φορντικά εργοστάσια, η χρήση των κοινωνικών επιστημών για την χειραγώγηση της κοινωνικής γνώμης, η υποτίμηση της πρόληψης και των κοινωνικών αιτιών των ασθενειών και η προτίμηση της εκ των υστέρων «επισκευαστικής» ιατροφαρμακευτικής παρέμβασης, ήταν μερικά από τα πεδία αυτής της κριτικής.