70 ΧΡΟΝΙΑ ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΡΣΑΛ

 Ο φόβος των ΗΠΑ για την εξάπλωση του κομμουνισμού στην Ευρώπη

Με αφορμή τη συμπλήρωση 70 χρόνων από την ανακοίνωση του Σχεδίου Μάρσαλ (5 Ιούνη 1947), αναζωπυρώθηκε και στη χώρα μας μια συζήτηση για την ανάγκη, δήθεν, ενός νέου ανάλογου σχεδίου που θα βοηθούσε την οικονομική ανόρθωση. 


Προσπερνάμε τη σχετική φιλολογία, καθώς προσπαθεί μεταφυσικά να μεταφέρει στο σήμερα τα αποτελέσματα μιας τεράστιας κίνησης κεφαλαίων εκείνης της εποχής, την ώρα που και δεν υπάρχουν οι ανάλογες με τότε οικονομικές συνθήκες και άλλα πολιτικο-στρατιωτικά ζητήματα είχε να λύσει εκείνο το σχέδιο.

Ας θυμηθούμε, όμως, ορισμένα στοιχεία γύρω από το τι, γιατί και πώς εκπονήθηκε το Σχέδιο Μάρσαλ.

Η κατευθυντήρια γραμμή του Σχεδίου Μάρσαλ εκφωνήθηκε από τον στρατηγό και υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζορτζ Μάρσαλ, στις 5.6.1947, ενώ είχε προηγηθεί το Μάρτη της ίδιας χρονιάς η εξαγγελία του δόγματος Τρούμαν. Αφορούσε το διακανονισμό προμήθειας αμερικανικών εμπορευμάτων αναγκαίων για την ανασυγκρότηση (οικονομική και στρατιωτική) των ευρωπαϊκών οικονομιών, σε συνθήκες έλλειψης δολαρίων για την αγορά τους.

Ακολούθως, από την 27.6 μέχρι την 3.7.1947, έγινε στο Παρίσι συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών της ΕΣΣΔ, της Μ. Βρετανίας και της Γαλλίας, με θέμα την αποκατάσταση των χωρών της Ευρώπης από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η Μ. Βρετανία και η Γαλλία απέρριψαν τις προτάσεις της ΕΣΣΔ και επέμειναν στη δημιουργία Ευρωπαϊκής Επιτροπής που θα καθόριζε τους πόρους και την ανάπτυξη των βασικών βιομηχανικών κλάδων των χωρών.

Ο Μολότοφ, υπουργός Εξωτερικών της ΕΣΣΔ, αποχώρησε στις 3 Ιούλη, θεωρώντας τη δημιουργία και τον τρόπο λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επέμβαση και περιορισμό της εθνικής κυριαρχίας των ευρωπαϊκών χωρών. Μαζί του αποχώρησαν και οι εκπρόσωποι των Λαϊκών Δημοκρατιών.
Ακολούθησε στις 12.7.1947 η ειδική Διάσκεψη του Παρισιού (συγκλήθηκε από τη Μ. Βρετανία και τη Γαλλία), στην οποία πήραν μέρος τα εξής ευρωπαϊκά καπιταλιστικά κράτη: Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Δανία, Ελβετία, Ελλάδα, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Ισλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Νορβηγία, Ολλανδία, Πορτογαλία, Σουηδία, Τουρκία.

Η Διάσκεψη αποφάσισε την ίδρυση της Επιτροπής Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας - ΕΕΟΣ. Το 1948, με τη συμμετοχή και της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας Γερμανίας (αρχικά αντιπροσωπευόταν από την αγγλοαμερικανική και γαλλική ζώνη κατοχής) και της Ελεύθερης Περιοχής της Τεργέστης, η οποία στη συνέχεια ενσωματώθηκε στην Ιταλία, προέκυψε ο Οργανισμός Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας - ΟΕΟΣ. Στις 30.9.1961, με την ένταξη και μη ευρωπαϊκών κρατών, εξελίχτηκε σε μόνιμο οργανισμό με την επωνυμία Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Αναπτύξεως (ΟΟΣΑ-OECD).

Τον Απρίλη του 1948 ψηφίστηκε στις ΗΠΑ ο Νόμος περί εξωτερικής βοήθειας, ο οποίος προέβλεπε 4ετές πρόγραμμα βοήθειας προς τις παραπάνω ευρωπαϊκές χώρες. Για τη διαχείριση του προγράμματος ιδρύθηκε η Διοίκηση Οικονομικής Συνεργασίας - ΔΟΣ (Economic Cooperation Administration-ECA). Επικεφαλής της ΔΟΣ διορίστηκε ο Paul Hoffman (πρόεδρος της εταιρείας «STUDEBACKER», μιας από τις μεγαλύτερες της εποχής στις ΗΠΑ και στον κόσμο), ο οποίος προσδιόρισε την ουσία του Σχεδίου Μάρσαλ ως εξής: «Το έργο μας είναι η αποκατάσταση. Το μυστικό της ανόρθωσης της Ευρώπης είναι αυτό τούτο το μυστικό της οικονομικής υγείας των ΗΠΑ, δηλαδή η αύξηση της παραγωγής, γεωργικής και βιομηχανικής, με την αύξηση της παραγωγικότητας κάθε ατόμου».
Στις 16.10.1948 υπογράφηκε από όλα τα κράτη - μέλη της Οικονομικής Ευρωπαϊκής Συνεργασίας η Συμφωνία πληρωμών και συμψηφισμών (είχε ξεκινήσει από το 1947). Σύμφωνα με το Σχέδιο Μάρσαλ, το σύστημα των πολυμερών συμψηφισμών επεκτεινόταν και στο δολάριο.
Η αμερικανική βοήθεια προς τις χώρες της Ευρώπης με βάση το Σχέδιο Μάρσαλ θα χωριζόταν σε δύο τμήματα, την άμεση και την έμμεση.

Η άμεση βοήθεια θα δινόταν σε δολάρια που θα χρησίμευαν για την αγορά αγαθών, καταρχάς από την περιοχή του δολαρίου.
Η έμμεση βοήθεια ήταν τα λεγόμενα τραβηκτικά δικαιώματα ή δικαιώματα αναλήψεως (drawing rights), που θα χρησιμοποιούνταν για τις ανταλλαγές αγαθών μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών που μετείχαν στο Σχέδιο.

Η έμμεση βοήθεια προϋπέθετε ότι οι ευρωπαϊκές χώρες θα υπέγραφαν μεταξύ τους διμερείς συμφωνίες, που θα καθόριζαν ποια είδη εμπορευμάτων θα εισάγονταν και θα εξάγονταν ανάμεσα στις συμβαλλόμενες χώρες. Το έλλειμμα των ανταλλαγών τακτοποιούταν με τα δικαιώματα αναλήψεως. Ετσι, η έμμεση βοήθεια χρησίμευε για να καλύπτονται τα παθητικά υπόλοιπα των εμπορικών ισοζυγίων των διάφορων χωρών προς τις άλλες χώρες του προγράμματος ευρωπαϊκής οικονομικής συνεργασίας, ενώ η άμεση βοήθεια προοριζόταν για την αντιμετώπιση της έλλειψης δολαρίων.
Κατά το οικονομικό έτος 1951-1952, ενώ διαρκούσε ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος εναντίον της Κορέας, αναπροσαρμόστηκαν οι στόχοι της «αμερικανικής βοήθειας», σχεδόν αποκλειστικά στο στρατιωτικό τομέα¹.

Ο Γ. Μίρκος, επίτιμος διοικητής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας, αναφέρει:
«Το Σχέδιο (Μάρσαλ) από πλευράς "στόχων" και "τεχνικής λειτουργίας" ήταν τέλειο. Καταρχήν λειτουργούσε με ενιαίο τρόπο και κάλυπτε τρεις στόχους. Βοηθούσε σημαντικά την οικονομία των ΗΠΑ, ενώ παράλληλα προωθούσε προς την ανασυγκρότηση την ευρωπαϊκή οικονομία. Πάνω σ' αυτή την οικονομική ανάπτυξη του Δυτικού Κόσμου στήριζαν οι ΗΠΑ την εξωτερική, κυρίως αντικομμουνιστική, πολιτική τους. Η Ελλάδα, τοποθετούμενη στον ευαίσθητο γεωπολιτικό χώρο της αμυντικής γραμμής των Δυτικών, επωφελήθηκε αναμφισβήτητα από την οικονομική βοήθεια του Σχεδίου, άσχετα αν δεν αξιοποίησε πλήρως τη βοήθεια που έλαβε».

Αποκαλυπτική είναι και η τοποθέτηση του καθηγητή Αγγελου Αγγελόπουλου:
«Οι βαθύτεροι λόγοι της βοήθειας αυτής είναι οικονομικοί. Είναι η διατήρηση του σημερινού επιπέδου της απασχολήσεως, είναι η επέκταση της οικονομικής ισχύος της Αμερικής, είναι η αποφυγή της οικονομικής κρίσεως. Υπό τις σημερινές συνθήκες, η αμερικανική βοήθεια για την Ευρώπη αποτελεί ζωτική ανάγκη για την αμερικανική οικονομία.

Δίχως αυτήν, η οικονομική κρίση είναι αναπόφευκτη... Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την Αμερική προέρχεται σήμερα από το ενδεχόμενο σταμάτημα των εξαγωγών της προς την Ευρώπη».
Στη συνέχεια, αναφερόμενος στους πολιτικούς λόγους της αμερικανικής βοήθειας προς την Ευρώπη, αναφέρει «το φόβο των ΗΠΑ για εξάπλωση του κομμουνισμού στην Ευρώπη»².