ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΔΟΣΙΑ;

του Θανάση Σκαμνάκη

Το καινούργιο μυθιστόρημα του Άμος Οζ, Ιούδας (εκδ. Καστανιώτη) είναι μια σπουδή στην ιδέα της προδοσίας. Ο συγγραφέας δεν έχει σταθεί στην ορθή, κατά τη γνώμη μας και κατά την αίσθηση μας της δικαιοσύνης, πλευρά του παλαιστινιακού ζητήματος. Πολύ αμφισημία, πολύ «αντικειμενικότητα», πολύ δισταγμός μπρος στην ισραηλινή επιθετικότητα.


Ίσως γι’ αυτό να είναι ο κατάλληλος να επεξεργαστεί το θέμα της προδοσίας, παίρνοντας τις αποστάσεις και διερευνώντας όλες τι όψεις.

Ο Ιούδας λοιπόν, είναι  το αρχέτυπο της προδοσίας. Και συγκεντρώνει όλα τα συστατικά που τον κάνουν σύμβολο. Είναι ο μόνος από τους μαθητές του Ιησού που είναι μορφωμένος και πλούσιος, προερχομένος, πάλι ο μόνος, από την περιοχή της Ιερουσαλήμ κι όχι από τη φτωχή Γαλιλαία. Είναι πιστός και αταλάντευτος μαθητής. Έχει πειστεί τόσο πολύ για τη θεϊκή φύση και δύναμη του δασκάλου ώστε τον πείθει να υπερβεί τους φόβους και τις αμφιβολίες του και να παρουσιαστεί στο μεγάλο κοινό της Ιερουσαλήμ, εκεί να κάνει τα θαύματά του.

Από μικρός επαρχιακός θαυματοποιός να αναβιβαστεί στη θέση του Θεού, κάνοντας το «ύπατο και τελεσίδικο θαύμα, μετά από το οποίο δεν θα υπήρχε θάνατος στον κόσμο», την ανάσταση του ενώπιον των χιλιάδων ανθρώπων. Τον οδηγεί στη σταύρωση, βέβαιος για το θρίαμβο. Τον βλέπει πάνω στο σταυρό και λέει επίμονα μέσα του, τώρα αναστήσου, τώρα αναστήσου! Αλλά ο σταυρωμένος πεθαίνει. Κι ο Ιούδας καταρρέει. «Κι όταν έχασε την πίστη του η ζωή έχασε κάθε νόημα». Φεύγει για τη συκιά όπου θα κρεμαστεί. Τα υπόλοιπα, περί του φιλιού της κατάδοσης και των τριάκοντα αργυρίων, περί μεταμέλειας κλπ. είναι δημιουργήματα των κατοπινών, όταν και αποφάσισαν να κατασκευάσουν το μύθο και μαζί έναν νέο θεό.

Σε μια ανάλογη πορεία βρίσκονται και τα σημερινά πρόσωπα του μυθιστορήματος, αλλά σε μια πραγματικότητα πιο περίπλοκη. Και το μυθιστόρημα στοιχειώνει ένας εβραίος, πεθαμένος πια, που πίστευε με πάθος πως εβραίοι και άραβες πρέπει να ζήσουν μαζί, πως είναι λάθος να δημιουργηθεί εβραϊκό κράτος. Και γι’ αυτή του την πεποίθηση θεωρήθηκε προδότης της φυλής του. Κι ο τωρινός νεαρός πρωταγωνιστής που μελετάει τα παρελθόντα, περί τον Ιούδα και τον Ιησού, βρίσκεται αντιμέτωπος με τα παρόντα, τον «προδότη» Αμπραβανέλ. Με όλα αυτά, ουσιαστικά ξαναθέτει το ερώτημα: τι είναι προδοσία; Και από ποιά πλευρά βρίσκεται;