ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΩΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ
Ματίνα Παπαχριστούδη
Ένα νέο μοντέλο του «πολέμου της προπαγάνδας» αναδύθηκε μετά το 2022-2023, μέσα από τον πυρήνα των δυο μεγαλύτερων μετώπων, σε Ουκρανία και Γάζα.
Το προηγούμενο μοντέλο, με το «ενσωματωμένο σώμα» διεθνούς εμβέλειας ΜΜΕ και δημοσιογράφων, που κυριάρχησε στο τέλος του 20ου αιώνα, αξιοποιήθηκε σε ποικίλες παραλλαγές για τον ολοκληρωτικό έλεγχο των μίντια έως και την πρώτη 20ετία του 21ου.
Όμως, το ολοένα αυξανόμενο μερίδιο στην ενημέρωση από τα ψηφιακά δίκτυα και τη συνεχή ροή της πληροφορίας σε μεγάλο βαθμό το «αχρήστευσαν» και τα ΜΜΕ ήταν σε μεγάλο βαθμό «αχρείαστα» για την διάδοση του πολεμικού αφηγήματος.
Η γέννηση ενός άλλου μοντέλου επιβολής, ελέγχου και λογοκρισίας είναι εμφανής. Στα δύο «μέτωπα», βεβαίως, υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές. Στην Ουκρανία, πρόκειται για καθαρή πολεμική προπαγάνδα και παραπληροφόρηση, εκπορευόμενη από ολόκληρα κράτη και τους μηχανισμούς τους, για την οποία διεθνή ΜΜΕ διατύπωσαν κάποιες αντιρρήσεις και (ελάχιστες) διαμαρτυρίες.
Στη Γάζα, από την άλλη, εντοπίζεται η πλήρης αντιστροφή της πραγματικότητας, η ανακατασκευή των γεγονότων, η πλήρης απαγόρευση πρόσβασης στην πηγή τους, ακόμη και με στοχευμένες δολοφονίες δημοσιογράφων – λογοκρισία και καταστολή την οποία αποδέχθηκε (αρχικά) το σύνολο σχεδόν των διεθνών ΜΜΕ.
Το παράδειγμα της μετατροπής του έως χθες καταζητούμενου τζιχαντιστή αλ-Τζολάνι ή αλ-Σάρα σε «ήρωα» και αξιόπιστο συνομιλητή είναι επίσης χαρακτηριστικό του νέου αυτού μοντέλου. Το κυρίαρχο αφήγημα «εχθροί μουσουλμάνοι» άλλαξε ταχύτατα, παρουσιάζοντας τον έως χθες «μουσουλμάνο τρομοκράτη» ως «ηγέτη απελευθερωτικού στρατού» στη Συρία, ικανού με δυτικό κουστούμι και γραβάτα να ηγηθεί της αναμόρφωσης και ανοικοδόμησης της χώρας. Το νέο εδώ συνίσταται η ταχύτητα στη μετάλλαξη της κεντρικής προπαγανδιστικής ιδέας.
Με δεδομένο ότι κύρια πληροφορία στη μετάδοση δεν είναι το τι στην πραγματικότητα συνέβη, αλλά το πώς ο εκάστοτε παρουσιαστής αφηγείται αυτό που συνέβη, αλλά και ότι η «στρατιωτικοποίηση της πληροφορίας» είναι η μόνη προσφερόμενη ενημέρωση, η προπαγάνδα απέκτησε κυρίαρχα χαρακτηριστικά πολέμου, ανέπτυξε νέα όπλα, τεχνικές και μεθόδους. Ορισμένες από αυτές είναι:
- Η παραπληροφόρηση, η κατασκευή ψευδών βίντεο και παραποιημένων ειδήσεων. Χρησιμοποιούνται ειδικές ομάδες επικοινωνίας, σύμβουλοι, εκπαιδευτές, αλλά και επιδραστικοί χρήστες (influencers). Για πρώτη φορά εντάσσεται και η Τεχνητή Νοημοσύνη στη μαζική παραγωγή και διακίνηση ψευδών ειδήσεων. ΜΜΕ και δημοσιογράφοι είναι αποδέκτες τους.
- Η εξαφάνιση των δημοσιογραφικών αποστολών. Οι απεσταλμένοι μπορούν να κάνουν ρεπορτάζ μόνο με συνοδεία στρατού, τα κείμενά τους ελέγχονται πριν δημοσιευθούν. Όσοι δεν ακολουθήσουν τις εντολές γίνονται στόχος.
- Η εικόνα κυριαρχεί έναντι του λόγου, οι «όμηροι» ή φυλακισμένοι πρωταγωνιστούν, με κοντινά πλάνα στα πρόσωπά τους, παράγοντας σκληρές εικόνες με στόχο την πρόκληση συγκίνησης.
- Οι αρχηγοί των κρατών έχουν σημαντικό ρόλο στις προπαγανδιστικές επιχειρήσεις. Μετέχουν σε σκηνοθετημένες σκηνές, η παρουσία τους υπόκειται σε βασικούς κανόνες θεάματος. (Ο Ζελένσκι κυκλοφορεί μόνο με στρατιωτικά ρούχα, ο Πούτιν εμφανίζεται χαλαρός με κοστούμι, ο Νετανιάχου εμφανίζεται μπροστά σε χάρτες).
- Για πρώτη φορά εντοπίζεται ευρέως η τεχνική αντιστροφής της παραπλάνησης.
- Οι οργανισμοί ελέγχου ψευδών ειδήσεων (fact-checking) έχουν ενεργό ρόλο στα πολεμικά μέτωπα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του αμερικάνικου NewsGuard, στο οποίο μετέχουν ο πρώην διευθυντής της CIA και της NSA, ο πρώτος διευθυντής Εσωτερικής Ασφάλειας των ΗΠΑ και ο πρώην γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ.
- Οι δολοφονίες δημοσιογράφων. Έως τώρα γνωρίζαμε τη λογοκρισία, την απαγόρευση εισόδου, τους βομβαρδισμούς κτιρίων ΜΜΕ. Πλέον, οι δημοσιογράφοι είναι πολεμικοί στόχοι. Σε 3,5 σχεδόν χρόνια πολέμου στην Ουκρανία σκοτώθηκαν 13 δημοσιογράφοι, σε 20 μήνες γενοκτονίας στη Γάζα δολοφονήθηκαν περισσότεροι από 210 άνθρωποι των μίντια.
(*) απόσπασμα από την εισήγηση στο Συνέδριο του Εργαστηρίου Κοινωνικής Έρευνας στα ΜΜΕ του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ με τίτλο «Η ενημέρωση (ξανα)πάει στο μέτωπο – Τα Μέσα και οι πολεμικές συγκρούσεις στην Ουκρανία και τη Γάζα». Κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Τόπος, δωρεάν πρόσβαση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου