ΔΙΚΗ ΛΙΓΝΑΔΗ:ΠΡΟΚΛΗΤΙΚΗ ΑΝΟΧΗ ΤΗΣ ΕΔΡΑΣ ΣΤΟΝ ΠΡΟΝΟΜΙΟΥΧΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ
Ο τρόπος που διεξάγεται μέχρι στιγμής η δίκη του πρώην καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, Δημήτρη Λιγνάδη, στο Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο της Αθήνας, η πρώτη εμβληματική υπόθεση του ελληνικού κινήματος #metoo που φτάνει στις δικαστικές αίθουσες, αναδεικνύει σοβαρά κενά στην εφαρμογή της νομοθεσίας για την προστασία θυμάτων.
Γεννά επίσης ερωτήματα για τη διαφαινόμενη ανοχή της έδρας απέναντι στην προσπάθεια του συνηγόρου υπεράσπισης Αλέξη Κούγια να στραφεί με κάθε μέσο κατά του πρώτου μάρτυρα κατηγορίας, του 27χρονου σήμερα Αιγύπτιου Αλί, που έχει μηνύσει τον Δ. Λιγνάδη για βιασμό όταν ο μάρτυρας ήταν 16 ετών.
Ο κ. Κούγιας ζητούσε επίμονα από τον μάρτυρα να πει στο δικαστήριο τη διεύθυνσή του στην Ελλάδα και το εξωτερικό, σχολίαζε τη σημερινή επαγγελματική του πορεία και το βιογραφικό του, επανέφερε ξανά και ξανά τη λέξη «βιασμός» και τα παράγωγά της, αναγκάζοντάς τον να ξαναζήσει στιγμή προς στιγμή τη σκηνή του καταγγελλόμενου βιασμού, προσβάλλοντάς τον για την αδυναμία του να θυμηθεί λεπτομέρειες του τραυματικού γεγονότος πριν από έντεκα χρόνια και ανακαλύπτοντας αντιφάσεις και ανακρίβειες σχετικά με το αν διατηρούσε τις αισθήσεις του τρία δευτερόλεπτα ή πέντε λεπτά πριν βυθιστεί σε νάρκωση μετά το ποτό που του έβαλε ο κατηγορούμενος και αν κατά τη διάρκεια που βυθιζόταν σε νάρκωση ήταν ή δεν ήταν δυνατό να βιαστεί από το στόμα, αποφαινόμενος ότι στην πεολειχία «το στόμα πρέπει να κάνει κινήσεις».
Επέμεινε μάλιστα, υπό την ανοχή της έδρας, να δείξει ο μάρτυρας, σηκώνοντας πάνω από το παντελόνι τα γεννητικά του όργανα, ακριβώς το σημείο στο περίνεο, την περιοχή μεταξύ πρωκτού και γεννητικών οργάνων, όπου εντόπισε κολλώδες υγρό όταν ξύπνησε την επομένη. Και δεν δίστασε να στιγματίσει σε ένα κρεσέντο ομοφοβίας τον σεξουαλικό προσανατολισμό και σεξουαλικές πρακτικές, λέγοντας το αδιανόητο, ότι «σημασία δεν έχει αν είναι παιδόφιλος ο κατηγορούμενος, σημασία έχει αν είναι ενεργητικός ή παθητικός», προκαλώντας την έντονη αντίδραση του συνηγόρου πολιτικής αγωγής τον οποίο όμως επέπληξε η έδρα για διακοπή.
Η ανοχή της έδρας στη χωρίς όριο προσπάθεια ευτελισμού και εκφοβισμού των μαρτύρων κατηγορίας είναι εμφανές ότι αντιβαίνει στο πνεύμα, αν όχι στο γράμμα, της ελληνικής και ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την προστασία των θυμάτων, πόσο μάλλον όταν οι διατάξεις προστασίας των μαρτύρων παραμένουν ανεφάρμοστες. Ο νόμος 4478 ψηφίστηκε το 2017, μεταφέροντας στο ελληνικό δίκαιο ύστερα από πέντε χρόνια την οδηγία της Ε.Ε. από το 2012 «για τη θέσπιση ελάχιστων προτύπων σχετικά με τα δικαιώματα, την υποστήριξη και την προστασία των θυμάτων της εγκληματικότητας». Η οδηγία και ο νόμος αντικατοπτρίζουν τις σύγχρονες εξελίξεις του ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού σε μια κατεύθυνση που βάζει στο επίκεντρο της ποινικής διαδικασίας το θύμα και αναγνωρίζει την υποχρέωση των εμπλεκόμενων κρατικών αρχών να του παρέχουν ένα σύστημα ασφάλειας και προστασίας σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, από την αρχική καταγγελία μέχρι τη δίκη.
Ο νόμος προβλέπει συγκεκριμένες ενέργειες των αστυνομικών, εισαγγελικών και δικαστικών αρχών που εξασφαλίζουν το ελάχιστο της φροντίδας και προστασίας των θυμάτων, ιδίως μάλιστα σε περιπτώσεις ιδιαιτέρως ειδεχθών εγκλημάτων, αυτών δηλαδή που στοχοποιούν τα θύματα λόγω χαρακτηριστικών τους, εξαιτίας των οποίων γίνονται ιδιαιτέρως ευάλωτα και έχουν ιδιαίτερες ανάγκες προστασίας. Ο νόμος κάνει λόγο συγκεκριμένα για τα θύματα «ρατσιστικής βίας, σεξουαλικής βίας, βίας λόγω ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου και βίας στο πλαίσιο στενών διαπροσωπικών σχέσεων» και ορίζει πώς πρέπει να προστατεύονται τα θύματα αυτά σε κάθε στάδιο της διαδικασίας, ιδίως για «την αποτροπή δευτερογενούς και επαναλαμβανόμενης θυματοποίησης, εκφοβισμού και αντεκδίκησης».
Δέκα χρόνια μετά την ευρωπαϊκή οδηγία και πέντε χρόνια μετά την ενσωμάτωσή της στο ελληνικό δίκαιο, παρά τις μεμονωμένες θετικές εξελίξεις όπως στην περίπτωση της αναγνώρισης του ρατσιστικού κινήτρου ή της παραπομπής θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας σε ξενώνες, δεν έχει δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο και στοιχειωδώς επαρκές σύστημα διασύνδεσης των αρμόδιων υπηρεσιών με την ανάλογη εκπαίδευση και αντίληψη, ώστε να αξιολογεί τις ανάγκες των θυμάτων, να τις καταγράφει και να φροντίζει για την κάλυψή τους.
Η μέχρι στιγμής ποινική διαδικασία στην υπόθεση Λιγνάδη αναδεικνύει με τον χειρότερο τρόπο το κενό αυτό, καθώς όχι μόνο δεν αποτρέπει, αλλά επιτρέπει την έκθεση των θυμάτων στον εκφοβισμό και την επαναλαμβανόμενη θυματοποίηση, αν δεν την ενθαρρύνει κιόλας στην ίδια τη δικαστική αίθουσα.
Τι λέει ο νόμος
Σύμφωνα με το άρθρο 62, οι υπηρεσίες υποστήριξης και φροντίδας παρέχουν τουλάχιστον πληροφορίες, συμβουλές και υποστήριξη στο θύμα για «την αποτροπή δευτερογενούς και επαναλαμβανόμενης θυματοποίησης, εκφοβισμού και αντεκδίκησης» και για να ασκήσει τα δικαιώματά του, μεταξύ των οποίων να αξιώσει αποζημίωση και να παραστεί μάρτυρας ή κατήγορος στην ποινική διαδικασία. Προβλέπεται επίσης η υποχρέωση των αρχών να παραπέμπουν σε κατάλληλους φορείς για την ασφαλή στέγαση των θυμάτων, όταν χρειάζεται, και τη «στοχευμένη και ολοκληρωμένη υποστήριξη [...] συμπεριλαμβανομένης της μετατραυματικής υποστήριξης και συμβουλευτικής», όπως και για τη «συναισθηματική και ψυχολογική υποστήριξη».
Κομβική είναι η διαδικασία ατομικής αξιολόγησης των θυμάτων για να προσδιοριστούν τυχόν ειδικές ανάγκες προστασίας τους. Το άρθρο 68 προβλέπει ότι οι διωκτικές, εισαγγελικές και δικαστικές αρχές ενημερώνουν το θύμα και, ύστερα από αίτησή του, το παραπέμπουν στις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Δικαιοσύνης για την αξιολόγηση, στην οποία παίρνονται υπόψη «τα προσωπικά χαρακτηριστικά του θύματος, όπως η ηλικία, η φυλή, το χρώμα, η θρησκεία, η εθνικότητα ή εθνοτική καταγωγή, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η ταυτότητα ή τα χαρακτηριστικά φύλου ή η αναπηρία, [...] ο βαθμός της βλάβης που υπέστη, το είδος, η σοβαρότητα και η φύση του εγκλήματος, ιδίως τρομοκρατία, οργανωμένο έγκλημα, εμπορία ανθρώπων, βία λόγω φύλου, ρατσιστική βία, ενδοοικογενειακή βία, σεξουαλική βία ή εκμετάλλευση ή έγκλημα μίσους [...]». Σύμφωνα με τη διάταξη, «η ατομική αξιολόγηση επικαιροποιείται καθ’ όλη τη διάρκεια της ποινικής διαδικασίας, αν ουσιωδώς μεταβάλλονται οι περιστάσεις που αποτέλεσαν τη βάση της».
Προβλέπονται επίσης ειδικές προϋποθέσεις διεξαγωγής της ποινικής διαδικασίας σε κάθε στάδιο, ώστε να προστατεύονται θύματα που βρίσκονται στο εξωτερικό ή δεν επιθυμούν να έρθουν σε επαφή με τον δράστη («το θύμα μπορεί να ζητήσει εγγράφως τη λήψη μέτρων για την αποφυγή της επαφής μεταξύ αυτού [...] και του δράστη στους χώρους διεξαγωγής της ποινικής διαδικασίας [...]», άρθρο 65-1).
«Ο κ. Κούγιας ζήτησε από τον μάρτυρα να πει στο δικαστήριο την ακριβή διεύθυνσή του στη Σουηδία σε περίπτωση που θελήσει να κοινοποιήσει αγωγή ή μήνυση, προκαλώντας την αντίδραση του δικηγόρου του μάρτυρα Γιάννη Βλάχου, ο οποίος επισήμανε ότι τα στοιχεία του είναι γνωστά στο δικαστήριο και ο τρόπος που διατυπώνονται οι ερωτήσεις είναι έμμεσα εκφοβιστικός. Αμέσως μετά, ζητήθηκε από την υπεράσπιση να δηλώσει την ακριβή διεύθυνση στο σπίτι που μένει στη Βούλα. Ο μάρτυρας είπε ότι δεν θέλει να πει τη διεύθυνση του σπιτιού που μένει γιατί φοβάται. “Σας παρακαλώ πολύ. Δεν θέλω να πω, νιώθω ανασφάλεια. Μέσα σε αυτό τον χρόνο έχω τις ανησυχίες μου. Δεν θέλω να πω, όσο είμαι στην Ελλάδα, πού μένω και πού κοιμάμαι τα βράδια”, ανέφερε, με την πρόεδρο της έδρας να σχολιάζει: “Εχετε δικαίωμα να μην απαντήσετε αλλά θα αξιολογηθεί από το δικαστήριο”» (δικαστικό ρεπορτάζ από τη δίκη Λιγνάδη στο Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο της Αθήνας, 4 Μαρτίου 2021)
«Κατά τη διάρκεια της ποινικής διαδικασίας, οι αρμόδιες διωκτικές, εισαγγελικές και δικαστικές αρχές εφαρμόζουν κατάλληλα μέτρα για την προστασία της ιδιωτικής ζωής, λαμβάνοντας υπόψη τα προσωπικά χαρακτηριστικά του θύματος, που προκύπτουν από τη διαδικασία ατομικής αξιολόγησης, κατά το άρθρο 68 του παρόντος νόμου και της εικόνας των θυμάτων και των μελών της οικογένειάς τους και ιδίως, για να αποτραπεί η διάδοση κάθε πληροφορίας που μπορεί να διευκολύνει τον εντοπισμό των ανήλικων θυμάτων ή των θυμάτων που χρήζουν ειδικής προστασίας» (Νόμος 4478/2017).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου