ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΑΘΗΝΑ

Το εξαιρετικά ενδιαφέρον για λόγους συναισθηματικούς ρεπορτάζ είναι από το Lifo αλλά εκτός αυτού το αναρτώ επειδή μου θύμισε τα δημοσιογραφικά νιάτα μου. Με είχε βραβεύσει η Μελίνα για μια έρευνα που είχα κάνει σε σχέση με την κατεδάφιση των αρχιτεκτονικών αριστουργημάτων της παλιάς Αθήνας. Τα κτήρια φωτογράφιζε ένας λάτρης της τέχνης αρχιτέκτονας -δεν θυμάμαι καν το όνομά του -- κατά τη στιγμή της κατεδάφισής τους και με βρήκε στην εφημερίδα παραδίδοντάς μου το υλικό.Τα μπράβο ανήκαν σε αυτόν όχι σε μένα..

Αν πάρει κανείς στα χέρια του δύο φωτογραφίες της Αθήνας, μία σημερινή και μία προ 80ετίας, θα αντιληφθεί πως η πόλη έχει αλλάξει. Εκεί που τώρα βρίσκονται οι μεγάλες και καμιά φορά άχαρες και γκρίζες πολυκατοικίες, παλιότερα στεγάζονταν μερικά από τα πιο όμορφα νεοκλασικά και μέγαρα της πόλης, διάσημα για τους μεγάλους κήπους και τις μαρμάρινες αυλές τους.

1. Δημοτικό Θέατρο της Αθήνας


Στη σημερινή πλατεία Κοτζιά πριν από περίπου 80 χρόνια στεγαζόταν ένα από τα πιο επιβλητικά θέατρα της χώρας που μέσα σε μισό αιώνα πρόλαβε να χτιστεί, να εγκαινιαστεί και να κατεδαφιστεί.
Η απόφαση για την κατασκευή του Δημοτικού Θεάτρου της Αθήνας πάρθηκε την εποχή του Όθωνα, ο οποίος με βασιλικό διάταγμα του 1857 ορίζει ως χώρο κατασκευής του τη γνωστή τότε ως «πλατεία του Λαού».
Το έργο, ωστόσο, μπλόκαρε και ξεκίνησε πάλι το 1873, οπότε ο τότε δήμαρχος της πόλης Παναγής Κυριακός θεμελίωσε για δεύτερη φορά το θέατρο. Τα σχέδια ήταν του διάσημου αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλερ, όμως οι εργασίες σταμάτησαν ξανά λόγω υπέρβασης του προϋπολογισμού. Επρεπε να περάσουν 14 χρόνια μέχρι ο τραπεζίτης Ανδρέας Συγγρός να χρηματοδοτήσει τελικά την ολοκλήρωση του θεάτρου, το οποίο όλον αυτό τον καιρό έστεκε μισοτελειωμένο, με τις σκαλωσιές, στο κέντρο της πόλης. Για την ανέγερσή του όμως έθεσε όρους: το ισόγειο να στεγάζει καταστήματα και στον πρώτο όροφο να υπάρχει κατάστημα της τράπεζάς του. Ο Ερνέστος Τσίλερ, ο οποίος επιθυμούσε διακαώς να ολοκληρωθεί το θέατρο, δέχτηκε τους όρους, οι οποίοι ωστόσο απέβησαν μοιραίοι για τη λειτουργία του.
Το 1927 έγιναν προσπάθειες ανακαίνισης, ωστόσο όλα τα ακριβά υλικά που αγοράστηκαν «έκαναν φτερά» ξανά, αφού μπήκαν κλέφτες στο κλειστό θέατρο και το καταλήστεψαν. Δεκατρία χρόνια μετά, ο δήμαρχος της πόλης, Κώστας Κοτζιάς, γράφει την τελευταία σελίδα στην ιστορία του, δίνοντας εντολή για την κατεδάφισή του

2. Μέγαρο Νεγρεπόντη

Αν με κάποιον τρόπο μπορούσε κάποιος να μπει σε μια χρονομηχανή και να ταξιδέψει στη λεωφόρο Αμαλίας των τελών του 19ου αιώνα, η εικόνα που θα αντίκριζε θα ήταν πολύ διαφορετική από τη σημερινή. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του νεοκλασικού Μεγάρου Νεγρεπόντη στην αρχή της λεωφόρου, στη θέση του οποίου σήμερα βρίσκονται ξενοδοχεία, καφέ και στάσεις λεωφορείων. Το κτίριο χτίστηκε το 1870 ως το αρχοντικό της οικογένειας Λουριώτη, ωστόσο αργότερα, όταν αγοράστηκε από τον Μιλτιάδη Νεγρεπόντη, απέκτησε έναν ακόμη όροφο βάσει των σχεδίων του Γάλλου αρχιτέκτονα και μηχανικού Eugene Troump. Δεκαεννιά χρόνια μετά το κτίριο κατεδαφίστηκε και στη θέση του ανεγέρθηκε μια μεγάλη πολυκατοικία.

3. Βίλα Μαργαρίτα

Στη θέση που στέκει σήμερα το εννιαώροφο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας στη συμβολή της Βασιλίσσης Σοφίας με τη λεωφόρο Μεσογείων, μέχρι το 1969 βρισκόταν ένας πύργος πολύ διαφορετικός. Οι φωτογραφίες της εποχής είναι χαρακτηριστικές, καθώς, ανάμεσα στις μονοκατοικίες και στις πολυκατοικίες που αρχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους στην πόλη μετά τον πόλεμο, ξεπροβάλλει ένας πέτρινος πύργος 32 δωματίων που θυμίζει μεσαιωνικό κάστρο, με πυργίσκους, πολεμίστρες, κωνικό τρούλο και κήπο. Η κατοικία άνηκε σ' έναν Αρμένιο, το όνομα του οποίου παραμένει μέχρι σήμερα άγνωστο. Το μόνο που γνωρίζουμε είναι πως διέθετε παλαιοπωλείο στην Ερμού στις αρχές του 1900.
Σταθμό αποτελεί το έτος 1967, όταν απαλλοτριώνεται ένα μεγάλο μέρος του κήπου για να διαπλατυνθεί η στροφή από τη λεωφόρο Μεσογείων στη Βασιλίσσης Σοφίας. Ύστερα από μερικές ακόμη διαπλατύνσεις, η συνολική του έκταση μειώθηκε από τα 1.613 τ.μ. στα 1.098. Κάπου εκεί τοποθετείται η αρχή του τέλους του εντυπωσιακού κτίσματος. Η ιδιοκτήτρια, εν μέσω δικτατορίας, αποφάσισε να πουλήσει τον πύργο και την έκταση στην Κτηματική Τράπεζα. Το 1972 κατεδαφίστηκε, με το αρμόδιο υπουργείο να εξηγεί πως αυτό συνέβη επειδή η Βίλα Μαργαρίτα δεν είχε χαρακτηριστικά ελληνικής αρχιτεκτονικής παράδοσης, άρα δεν υπήρχε λόγος να διατηρηθεί.

4. Ξενοδοχείο Ακταίον

Το ξενοδοχείο Ακταίον Παλλάς είναι το σημαντικότερο παράδειγμα εμβληματικού κτιρίου που δεν υπάρχει πια. Από τις φωτογραφίες που σώζονται σήμερα, καταλαβαίνουμε ότι αποτελούσε ένα κομψοτέχνημα της εποχής στην περιοχή του Νέου Φαλήρου, που γνώριζε μεγάλες δόξες στις αρχές του 20ού αιώνα. Κάπου εκεί υπολογίζεται και η κατασκευή του ξενοδοχείου, το οποίο σχεδιάστηκε από τον Πάνο Καραθανασόπουλο, μαθητή του Τσίλερ. Η ιδέα για τη δημιουργία του ανήκε στον τραπεζίτη, βουλευτή και επιχειρηματία Ιωάννη Πεσμαζόγλου και ήταν στα πρότυπα των υπόλοιπων ευρωπαϊκών κτιρίων του τύπου «Palace» που τότε άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους.
Στη περίοδο της Μικρασιατικής Καταστροφής φιλοξένησε πρόσφυγες, ωστόσο το καίριο χτύπημα ήρθε κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, την περίοδο που βομβαρδίστηκε και καταστράφηκε μεγάλο μέρος της πρωτεύουσας. Δεν είναι, όμως, μόνο οι καταστροφές που υπέστη, καθώς, μετά το πέρας των δύο πολέμων, η πάμφτωχη πια Ελλάδα δεν μπορούσε να συντηρήσει ένα τέτοιο οικοδόμημα, με αποτέλεσμα τη σταδιακή εγκατάλειψή του. Και ενώ το 1986 το εναπομείναν κομμάτι του ξενοδοχείου χαρακτηρίστηκε διατηρητέο, έναν μόλις χρόνο μετά η απόφαση ανακλήθηκε. Μετά τον αποχαρακτηρισμό, η κατεδάφιση ήταν δεδομένη και πραγματοποιήθηκε από τον επί χούντας δήμαρχο Πειραιά, Αριστείδη Σκυλίτση

5. Μέγαρο Παπούδωφ

Στη συμβολή Βασιλίσσης Σοφίας και Πανεπιστημίου, δίπλα ακριβώς στη Βουλή, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται μια μεγάλη γυάλινη πολυκατοικία, παλιότερα στεγαζόταν ένα από τα πιο μεγάλα μέγαρα των Αθηνών, το οποίο όμως κατεδαφίστηκε το 1971. Το κτίριο υπολογίζεται πως χτίστηκε μεταξύ 1875 και 1899 για να στεγάσει τον ομογενή από τη Ρωσία τραπεζίτη Αριστείδη Παπούδωφ.

6. Μέγαρο Πεσμαζόγλου
Το κτίριο οικοδομήθηκε περί το 1900 βάσει των σχεδίων του Τσίλερ. Ανήκε στον Ιωάννη Πεσμαζόγλου και αποτελούσε το μεγαλύτερο κτίριο μέχρι εκείνη την περίοδο στην Αθήνα. Οικοδομήθηκε για να στεγάσει, ως ενοικιαστές, όσους επισκέπτες επιθυμούσαν να μείνουν για κάποιο χρονικό διάστημα στην πόλη. Άλλωστε, στα πέριξ βρίσκονταν τα μέγαρα τόσο του βασιλικού θρόνου όσο και πλούσιων επιχειρηματιών και ομογενών.
Το κτίριο διατηρήθηκε έτσι ως τις αρχές του 1960, οπότε οι κληρονόμοι του αποφάσισαν να το μοιράσουν και οι τελικοί ιδιοκτήτες του γωνιακού τμήματος να το γκρεμίσουν για να χτιστεί μια σύγχρονη πολυκατοικία, η οποία σήμερα φιλοξενεί τα γραφεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με την ανατολική πλευρά του να παραμένει ως έχει, για να κρατά ζωντανή τη μνήμη του ξακουστού μεγάρου.

7. Μέγαρο κοντέσας Τζένης Θεοτόκη

Στην οδό Σωκράτους, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται εγκαταλελειμμένο εδώ και 10 χρόνια το κτίριο της Εισαγγελίας Αθηνών, πριν από 70 χρόνια υπήρχε ένα υπέροχο νεοκλασικό του αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη. Το κτίριο κατεδαφίστηκε το 1956 για να αντικατασταθεί από μεγάλες, σύγχρονες αστικές πολυκατοικίες ‒όπως συνέβη στην ευρύτερη περιοχή‒ και η τελευταία του χρήση ήταν αυτή της κλινικής. Η ιστορία του, ωστόσο, είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα. Χτίστηκε μεταξύ του 1842 και του 1844 προκειμένου να φιλοξενήσει το ζεύγος Θεοτόκη. Η Τζέιν Ελίζαμπεθ Ντίγκμπι, γνωστή αργότερα ως Τζένη Θεοτόκη, Αγγλίδα αριστοκράτισσα, γνώρισε στο Μόναχο τον Σπυρίδωνα Θεοτόκη που σπούδαζε εκεί, τον ερωτεύτηκε, εγκατέλειψε τον βαρόνο σύζυγό της Φένιγκεν και τον ακολούθησε στην Κέρκυρα, τόπο καταγωγής του. Στην Κέρκυρα έμειναν πέντε χρόνια. Επόμενος σταθμός, η Αθήνα. Διάσημες είναι οι δεξιώσεις και οι χοροεσπερίδες εντός του μεγάρου και στους κήπους του, με την κοντέσα να παίζει πιάνο. Στο τριώροφο αρχοντικό με τους πανύψηλους φοίνικες σύχναζε όλη η αθηναϊκή αριστοκρατία. Ωστόσο, όλα αυτά σταμάτησαν όταν το 1846 το ζεύγος Θεοτόκη χώρισε και η κοντέσα λίγο αργότερα εγκατέλειψε τη χώρα για τη Δαμασκό, όπου γνώρισε έναν βεδουίνο σεΐχη 17 χρόνια μικρότερό της, τον οποίο και παντρεύτηκε. Εκεί παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής της, το 1881. Μετά την κατεδάφιση του μεγάρου χτίστηκε το υπερπολυτελές ξενοδοχείο Ambassadeur, το οποίο γνώρισε μέρες ακμής τη δεκαετία του '60. Τα χρόνια πέρασαν, η Ομόνοια έχασε την παλιά της αίγλη και σήμερα τίποτα δεν θυμίζει πια την εποχή των φοινίκων και των χοροεσπερίδων.

8. Μέγαρο Παύλου Καλλιγά

Ένα από τα διάσημα κτίρια γύρω από την πλατεία Συντάγματος, το οποίο δεν υπάρχει σήμερα, είναι το Μέγαρο του Παύλου Καλλιγά στη συμβολή των οδών Καραγιώργη Σερβίας και Σταδίου. Το 1842 ο Παύλος Καλλιγάς, πολιτικός, υπουργός και πρόεδρος της Βουλής μεταξύ άλλων, αγοράζει γη γύρω από το παλάτι και αρχίζει να χτίζει το μέγαρό του. Οι μαρτυρίες αναφέρουν πως όταν οι μηχανικοί έριχναν τα θεμέλια, βρήκαν αρχαία. Το έργο δεν προχώρησε μέχρι και τα τέλη του 1800, όταν ο γιος του, Γεώργιος, ζήτησε από τον Τσίλερ την ανακατασκευή του. Το 1949 ανακαινίστηκε από τον Εμμανουήλ Βουρέκα με σκοπό να στεγάσει γραφεία και καταστήματα. Στο ισόγειό του άρχισαν να ανοίγουν μαγαζιά ‒είναι ξακουστή η ταμπέλα των γραφείων Air France‒, ενώ για 13 χρόνια, από το 1945 έως τις 6 Ιανουαρίου του 1957, στέγαζε τα γραφεία της ιστορικής εφημερίδας «Ελευθερία». Με την κατεδάφισή του ανεγέρθηκε ένα σύγχρονο κτιριακό συγκρότημα που σήμερα φιλοξενεί μεγάλο αριθμό γραφείων.

9. Μέγαρο οδού Φιλελλήνων

Το 1886 χτίστηκε ένα από τα πιο όμορφα νεοκλασικά της πόλης, που κράτησε μέχρι τα μεταπολεμικά χρόνια. Το κτίριο, το οποίο σχεδίασε ο αρχιτέκτονας Αναστάσης Μεταξάς, έχει κάτι ιδιαίτερο, καθώς, αν κοιτάξει κανείς το γωνιακό του τμήμα, θα εντοπίσει κοινά στοιχεία με το διάσημο μνημείο Λυσικράτους στην Πλάκα. Άγνωστη είναι ακόμη η ακριβής χρονολογία κατεδάφισης, όπως και το όνομα του αρχικού ιδιοκτήτη.

Πηγή: www.lifo.gr