ΚΑΤΙ ΤΡΕΧΕΙ ΜΕ ΤΗ ΜΑΙΡΗ

 Νόστιμον Ήμαρ

Το 1982 ο φιλόσοφος Φρανκ Τζάκσον μας προσέφερε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και επιδραστικά νοητικά πειράματα. Πρωταγωνίστρια του νοητικού πειράματος είναι η Μαίρη, μια ιδιοφυής νευροεπιστήμονας με ειδίκευση στο χρώμα.
Το μόνο πρόβλημα είναι ότι η Μαίρη βρίσκεται εγκλωβισμένη σε ένα ασπρόμαυρο δωμάτιο, φοράει ασπρόμαυρα ρούχα, η τηλεόραση του δωματίου είναι ασπρόμαυρη, όπως ασπρόμαυρα είναι και όλα τα βιβλία που διαβάζει (και είναι και ΠΑΟΚ).
Παρότι όμως η Μαίρη ζει σε έναν εξολοκλήρου ασπρόμαυρο κόσμο, έχει διαβάσει και κατανοήσει τα πάντα για την φύση των χρωμάτων και έχει πλήρη επιστημονική γνώση επί του θέματος.
Γνωρίζει τα πάντα για τα μήκη κύματος του φωτός, τους συνδυασμούς των χρωμάτων και τις αποχρώσεις τους, την νευροφυσιολογική υπόσταση των οπτικών κυττάρων και την λειτουργία του εγκεφάλου που εξηγεί την οπτική εμπειρία των χρωμάτων. Χωρίς να έχει δει ποτέ κάποιο χρώμα έξω από την ασπρόμαυρη εμπειρία της, γνωρίζει τα πάντα για την Φυσική, την Χημεία, την Βιολογία, την Νευροφυσιολογία στο βαθμό που σχετίζονται με την επιστήμη του χρώματος. Άρα γνωρίζει όλα τα φυσικά δεδομένα για το χρώμα.
Επομένως, αν η γνώση εξαντλείται σε φυσικά δεδομένα, όπως ισχυρίζεται η φυσιοκρατία, τότε η Μαίρη γνωρίζει τα πάντα για το χρώμα.
Μία μέρα, η Μαίρη καταφέρνει να αποδράσει από το ασπρόμαυρο δωμάτιο και βγαίνει στον έξω κόσμο, έναν κόσμο γεμάτο χρώματα. Εκεί βιώνει για πρώτη φορά την εμπειρία του να βλέπεις κάτι κόκκινο, πράσινο, μπλε, κλπ.
Η ερώτηση που τίθεται είναι η εξής: Μαθαίνει κάτι καινούργιο η Μαίρη όταν βλέπει τα χρώματα;
Η απάντηση του Φρανκ Τζάκσον ήταν πως η Μαίρη μαθαίνει κάτι καινούργιο για το χρώμα όταν βιώνει την εμπειρία των άλλων χρωμάτων, άρα η φυσιοκρατία είναι εσφαλμένη στον ισχυρισμό ότι η γνώση του κόσμου εξαντλείται στην γνώση των φυσικών δεδομένων. Ακόμα και η απόλυτη ποσοτικοποιημένη γνώση (Quanta) των φυσικών δεδομένων είναι ελλιπής χωρίς την εμπειρική, πρωτοπρόσωπη, ποιοτική εμπειρία του κόσμου.
Άρα, αν υπάρχει κάτι παραπάνω στην γνώση του τι είναι χρώμα από το σύνολο των φυσικών δεδομένων, το ίδιο πρέπει να ισχύει και με άλλες νοητικές, συναισθηματικές ή ψυχολογικές καταστάσεις. Δηλαδή, ο πόνος, η χαρά, ο φόβος, η ηδονή δεν μπορούν να εξηγηθούν επαρκώς με φυσικά, επιστημονικά δεδομένα. Πάντοτε θα χρειάζεται η συνειδητή εμπειρία ώστε να μπορούν να εξηγηθούν και να περιγραφούν ικανοποιητικά.
Η ιστορία της Μαίρης στοχεύει στην κατανόηση του Ιερού Δισκοπότηρου της ανθρώπινης σκέψης και της σύγχρονης επιστήμης: Την ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ. Σύμφωνα με την ιστορία της ασπρόμαυρης Μαίρης, η συνηδειτή εμπειρία του κόσμου έχει κάτι εγγενώς υποκειμενικό το οποίο δεν μπορεί να εξηγηθεί στην βάση φυσικών δεδομένων. Κάθε άνθρωπος, μέσα από τα λεγόμενα QUALIA (η ποιοτική υφή της εμπειρίας), έχει μια ξεχωριστή και μοναδική σχέση με τα συναισθήματα και τις νοητικές καταστάσεις που βιώνει ώστε η φυσική εξήγηση για την κίνηση νευρώνων του εγκεφάλου, την βιοχημική μεταβολή, κλπ δεν επαρκούν ώστε να εξηγήσουν το τι σημαίνει για μένα μία συγκεκριμένη συνειδητή κατάσταση.
Το συγκεκριμένο νοητικό πείραμα έχει επηρεάσει σημαντικά την φιλοσοφική συζήτηση εδώ και 35 χρόνια, έχει σταθεί η αφορμή πειραμάτων στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης και κυρίως μας αφήνει ένα τεράστιο αναπάντητο, για την ώρα, ερώτημα: Υπάρχουν ανυπέρβλητα όρια στην προσπάθειά μας να αποκωδικοποιήσουμε επαρκώς το μεγάλο μυστήριο που λέγεται συνείδηση;
Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο ένθετο του Νόστιμον Ήμαρ στον Δρόμο της Αριστεράς, το Σάββατο 18.2.2017