Ο ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞ ΚΑΙ Η ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΗΣ
Στην ανάλυση του Μαρξ υπάρχουν διαφορετικές, και σε κάποιες περιπτώσεις αντιφατικές μεταξύ τους, θεωρητικές ερμηνείες για τις αιτίες των οικονομικών κρίσεων.
Ωστόσο, η θέση της καθολικής ερμηνευτικής ισχύος του «νόμου» της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους, την οποία υποστηρίζουν πολλοί μαρξιστές, παραβλέπει την «ανισομετρία» στην παγκόσμια οικονομία
Όπως υποστηρίζει ο Μαρξ, πρέπει να εμφανίζονται «επιδράσεις που αντιδρούν» και δίνουν στο «νόμο» τον χαρακτήρα μόνο μιας «τάσης» – μεταξύ αυτών είναι και το «εξωτερικό εμπόριο»
Η κατανόηση της ελληνική οικονομικής κρίσης εντός της «ανισομετρίας» της ΕΕ απαιτεί μια τέτοια ανάλυση, που περιλαμβάνει τη συνάρθρωσητου μαρξικού «νόμου» με το λενινιστικό «νόμο της ανισόμετρης ανάπτυξης»
Ο Μαρξ (1978-β: 303) έδειχνε να θεωρεί ως κυριότερη αιτίατων οικονομικών κρίσεων την πτώση του ποσοστού κέρδους λόγω αύξησης της οργανικής σύνθεση του κεφαλαίου (ο λεγόμενος «νόμος» της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους). Πολλοί μαρξιστέςαποδίδουν κάθε οικονομική κρίση, σε κάθε κοινωνικό σχηματισμό και σε κάθε συγκυρία, στην άμεση δράση του μαρξικού «νόμου».Ωστόσο, εκτός άλλων θεωρητικών ζητημάτων (όπως η αγνόηση των προϋποθέσεων ισχύος του «νόμου), μια τέτοια θέση καθολικής ερμηνευτικής ισχύος του μαρξικού «νόμου»παραβλέπειτην «ανισομετρία» στην παγκόσμια οικονομία, δηλαδή το διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης (των παραγωγικών δυνάμεων) των διάφορων καπιταλιστικών οικονομιών.
Το ιδιαίτερα ενδιαφέρον εδώ είναι ότι μια τέτοια «παράβλεψη» γίνεται στο έδαφος της μαρξικής θεωρίας του «νόμου» που εδράζεται στην εισαγωγή τεχνολογικών καινοτομιών, δηλαδή στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων.
Η μαρξική ανάλυση βασίζεται στις έννοιες της «τεχνικής σύνθεσης του κεφαλαίου» (η ποσότητα των μέσων παραγωγής σε υλικούς όρους προς τη ζωντανή εργασία που απαιτείται για τη χρησιμοποίηση αυτών των μέσων παραγωγής) και της «αξιακής (ή οργανικής) σύνθεσης του κεφαλαίου» (ο λόγος του σταθερού προς το μεταβλητό κεφάλαιο, σε αξιακούς όρους) (Μαρξ 1978-β: 268).
Σύμφωνα με τον Μαρξ (1978-α: 648, 651), με την ανάπτυξη της συσσώρευσης εμφανίζεται ο «ειδικά καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής». Ειδοποιό χαρακτηριστικό του είναι η αλλαγή στην τεχνική σύνθεση του κεφαλαίου, μέσω της τεχνολογικής καινοτομίας, έτσι που το μεταβλητό συστατικό του γίνεται ολοένα και μικρότερο σε σύγκριση με το σταθερό: σχετική μείωση της ζωντανής εργασίας στο συνολικό κεφάλαιο.
Αναπτύσσοντας τη θεωρία του για το «Νόμο της Τάσης του Ποσοστού του Κέρδους να Πέφτει» στο 13ο Κεφάλαιο του 3ου Τόμου του Κεφαλαίου («Ο νόμος σαν τέτ[ο]ιος»), ο Μαρξ (1978-β: 267-292) υποστήριξε ότι η τεχνολογική καινοτομία – που εισάγεται στην παραγωγή από τον ατομικό καπιταλιστή στο πλαίσιο του οικονομικού ανταγωνισμού, για την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας και το φτήναιμα των προϊόντων– επειδή οδηγεί στη σχετική μείωση του μεταβλητού μέρους σε σχέση με το σταθερό μέρος του κεφαλαίου, μπορεί να αποτελέσει την αιτία μιας πτωτικής τάσης στο ποσοστό κέρδους για την καπιταλιστική τάξη ως όλο.
Για να εμφανιστεί, ωστόσο, ένα μειούμενο γενικό ποσοστό κέρδους, ως αποτέλεσμα των τεχνολογικών καινοτομιών του «ειδικά καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής», πρέπει να συντρέχουν συγκεκριμένες (ειδικότερες) προϋποθέσεις, πέραν της μεταβολής στην τεχνική σύνθεση του κεφαλαίου – θεωρούμενων όλων των άλλων παραγόντων ως σταθερών, στη βάση της μεθόδου επιστημονικής αφαίρεσης του Μαρξ. Όταν η τεχνική σύνθεση του κεφαλαίου αυξάνεται πιο γρήγορα από την παραγωγικότητα της εργασίας η αξιακή (οργανική) σύνθεση του κεφαλαίου αυξάνεται. Σε όλες τις περιπτώσεις που αυτή η αύξηση είναι μεγαλύτερη από την αύξηση του ποσοστού υπεραξίας (βαθμού εκμετάλλευσης) (που ακολουθεί την τεχνολογική πρόοδο, καθώς η τελευταία αυξάνοντας την παραγωγικότητα της εργασίας μειώνει την αξία του μεταβλητού κεφαλαίου) το ποσοστό κέρδους πέφτει(Μηλιός κ.ά. 2005).
Ο μαρξικός «νόμος» ισχύει υπό τις συγκεκριμένες ειδικότερες προϋποθέσεις που τίθενται, αναφορικά με την εισαγωγή τεχνολογικών καινοτομιών. Για τον Μαρξ, ωστόσο, το ερώτημα δεν είναι μόνο γιατί το ποσοστό κέρδους έχει την τάση να πέφτει αλλά και γιατί δεν πέφτει — περισσότερο και γρηγορότερα. Όπως υποστηρίζει, πρέπει να εμφανίζονται «επιδράσεις που αντιδρούν» και δίνουν στο «νόμο» το χαρακτήρα μόνο μιας «τάσης» (Μαρξ 1978-β: 239). Αυτές τις επιδράσεις ανέλυσε ο Μαρξ στο 14ο Κεφάλαιο του 3ου Τόμου του Κεφαλαίου («Αιτίες που αντιδρούν») (Μαρξ 1978-β: 293-304).
Πλην της μη εκπλήρωσης της βασικής προϋπόθεσης εκδήλωσης του «νόμου» (ότι δηλαδή με την εισαγωγή τεχνολογικών καινοτομικών αυξάνεται ταχύτερα η τεχνική σύνθεση του κεφαλαίου από την παραγωγικότητα της εργασίας), μεταξύ των «αιτιών που αντιδρούν» είναι για τον Μαρξ το «εξωτερικό εμπόριο».Το εξωτερικό εμπόριο οδηγεί σε άνοδο του ποσοστού κέρδους στις πιο αναπτυγμένες («προοδευμένες») χώρες –εκείνες με την υψηλότερη οργανική σύνθεση του κεφαλαίου– λόγω απόσπασης υπεραξίας, από τις λιγότερο αναπτυγμένες, στη σφαίρα της εμπορευματικής κυκλοφορίας (δηλαδή ανταλλαγής εμπορευμάτων), με τη μορφή του «πρόσθετου κέρδους». Έτσι, στις «αιτίες που αντιδρούν» στην εκδήλωση του μαρξικού «νόμου» στις πιο αναπτυγμένες χώρες, υπεισέρχεται η «ανισομετρία… μέσα στην παγκόσμια οικονομία» (Λένιν 1980: 94).
Γράφει σχετικά ο Μαρξ (1978-β: 300):
«Κεφάλαια, που είναι τοποθετημένα στο εξωτερικό εμπόριο, μπορούν να αποφέρουν υψηλότερο ποσοστό κέρδους… γιατί εδώ γίνεται συναγωνισμός με εμπορεύματα, που παράγονται από χώρες με μικρότερες ευκολίες παραγωγής, έτσι που η πιο προοδευμένη χώρα πουλάει τα εμπορεύματά της πάνω από την αξία τους, μ’ όλο που τα πουλάει πιο φτηνά από των συναγωνιζόμενων χωρών».
Στις συνθήκες αυτές, μπορεί η λιγότερο αναπτυγμένη χώρα, είτε στέλνονται σε αυτήν είτε προμηθεύονται από αυτήν εμπορεύματα,
«να δίνει innatura [σε είδος] περισσότερη υλοποιημένη εργασία από όση παίρνει, παρ’ όλο που παίρνει το εμπόρευμα πιο φτηνά από ό,τι θα μπορούσε να το παράγει η ίδια» (ό.π.).
Σε διεθνές επίπεδο είναι μια διαδικασία ανάλογη εκείνης του ανταγωνισμού σε εθνικό που οδηγεί στην πραγματοποίηση «πρόσθετου κέρδους» από το καινοτόμο κεφάλαιο, και για όλα τα άλλα σταθερά (ό.π.).Πρόκειται για μια διαδικασία απόσπασης υπεραξίας στο πλαίσιο του ανταγωνισμού στην παγκόσμια αγορά μέσα από την «άνιση ανταλλαγή», ή «ανταλλαγή μη-ισοδυνάμων» (Γκρόσμαν 1992, Μπετελέμ 1980, Μαντέλ 2004), μέσω της οποίας το ιμπεριαλιστικό κέντρο μεγεθύνεται σε βάρος των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών (Καρτσέντι 2001).
Μια τέτοια απόσπαση υπεραξίας δεν είναι παρά «εξαγωγή» των κρισιακών τάσεων των πιο αναπτυγμένων (ιμπεριαλιστικών) χωρών με την υψηλότερη οργανική σύνθεση κεφαλαίου, προς τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες· επομένως, ισοδύναμα, είναι «εισαγωγή» κρισιακών τάσεων στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες. Οι τελευταίες αποτελούν συνέπεια της δράσης του μαρξικού «νόμου» στην «ανισομετρία» της παγκόσμιας οικονομίας («ιμπεριαλιστικής αλυσίδας»), και μπορούν να κωδικοποιηθούν ως εν δυνάμει κρισιακές τάσεις εκ της ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, οι οποίες εκδηλώνονται ως εμπορικά ελλείμματα.
Στην περίπτωση αυτή έχουμε την έμμεση εκδήλωση του μαρξικού «νόμου» στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, αποτέλεσμα της συνάρθρωσης του μαρξικού «νόμου» με το λενινιστικό «νόμο της ανισόμετρης ανάπτυξης» στην παγκόσμια οικονομία(Οικονομάκης 2016).
Τα παραπάνω δεν αποκλείουν την άμεση εκδήλωση του μαρξικού «νόμου» σε κοινωνικούς σχηματισμούς χαμηλότερου επιπέδου ανάπτυξης. Σημαίνουν, εντούτοις, ότι ένα φθίνον ποσοστό κέρδους μπορεί να οφείλεται σε αιτίες διαφορετικές από εκείνες που σχετίζονται με την εισαγωγή τεχνολογικών καινοτομιών και το «νόμο» της πτωτικής τάσης του ποσοστού του κέρδους.Μόνο η συγκεκριμένη ανάλυση μπορεί να προσδιορίσει τις πραγματικές αιτίες πτώσης του ποσοστού κέρδους, και σε ό,τι εξετάσαμε την άμεση ή έμμεση εκδήλωση του μαρξικού «νόμου».
Αναφορές
Carchedi G. (2001). For Another Europe: A Class Analysis of European Integration. London – New York: Verso.
Grossmann H. (1992). The Law of Accumulation and Breakdown of the Capitalist System: Being also a theory of crises. London: PlutoPress.
Λένιν Β. Ι. (1980). Ο Ιμπεριαλισμός Ανώτατο Στάδιο του Καπιταλισμού. Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή.
Μαντέλ Ε. (2004). Ο Ύστερος Καπιταλισμός. Αθήνα:Εργατική Πάλη.
Μαρξ Κ. (1978-α). Το Κεφάλαιο. Τόμος Πρώτος. Αθήνα:Σύγχρονη Εποχή.
Μαρξ Κ. (1978-β). Το Κεφάλαιο. Τόμος Τρίτος. Αθήνα:Σύγχρονη Εποχή.
Μηλιός Γ., Δημούλης Δ. και Οικονομάκης Γ. (2005). Η Θεωρία του Μαρξ για τον Καπιταλισμό: Πλευρές μιας θεωρητικής και πολιτικής ρήξης. Αθήνα:νήσος.
Μπετελέμ Σ. (1980). «Θεωρητικές παρατηρήσεις». Στο Εμμανουήλ Α., Η άνιση ανταλλαγή: Δοκίμιο για τους ανταγωνισμούς στις διεθνείς οικονομικές σχέσεις. Αθήνα: Παπαζήσης: 374-433.
Οικονομάκης, Γ. (2016). Ειδικά Θέματα Πολιτικής Οικονομίας και Ποσοτική Ανάλυση: Σημειώσεις. Πάτρα: Πανεπιστήμιο Πατρών.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΗΣ
Στην ανάλυση του Μαρξ υπάρχουν διαφορετικές, και σε κάποιες περιπτώσεις αντιφατικές μεταξύ τους, θεωρητικές ερμηνείες για τις αιτίες των οικονομικών κρίσεων.
Ωστόσο, η θέση της καθολικής ερμηνευτικής ισχύος του «νόμου» της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους, την οποία υποστηρίζουν πολλοί μαρξιστές, παραβλέπει την «ανισομετρία» στην παγκόσμια οικονομία
Όπως υποστηρίζει ο Μαρξ, πρέπει να εμφανίζονται «επιδράσεις που αντιδρούν» και δίνουν στο «νόμο» τον χαρακτήρα μόνο μιας «τάσης» – μεταξύ αυτών είναι και το «εξωτερικό εμπόριο»
Η κατανόηση της ελληνική οικονομικής κρίσης εντός της «ανισομετρίας» της ΕΕ απαιτεί μια τέτοια ανάλυση, που περιλαμβάνει τη συνάρθρωσητου μαρξικού «νόμου» με το λενινιστικό «νόμο της ανισόμετρης ανάπτυξης»
Ο Μαρξ (1978-β: 303) έδειχνε να θεωρεί ως κυριότερη αιτίατων οικονομικών κρίσεων την πτώση του ποσοστού κέρδους λόγω αύξησης της οργανικής σύνθεση του κεφαλαίου (ο λεγόμενος «νόμος» της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους). Πολλοί μαρξιστέςαποδίδουν κάθε οικονομική κρίση, σε κάθε κοινωνικό σχηματισμό και σε κάθε συγκυρία, στην άμεση δράση του μαρξικού «νόμου».Ωστόσο, εκτός άλλων θεωρητικών ζητημάτων (όπως η αγνόηση των προϋποθέσεων ισχύος του «νόμου), μια τέτοια θέση καθολικής ερμηνευτικής ισχύος του μαρξικού «νόμου»παραβλέπειτην «ανισομετρία» στην παγκόσμια οικονομία, δηλαδή το διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης (των παραγωγικών δυνάμεων) των διάφορων καπιταλιστικών οικονομιών.
Το ιδιαίτερα ενδιαφέρον εδώ είναι ότι μια τέτοια «παράβλεψη» γίνεται στο έδαφος της μαρξικής θεωρίας του «νόμου» που εδράζεται στην εισαγωγή τεχνολογικών καινοτομιών, δηλαδή στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων.
Η μαρξική ανάλυση βασίζεται στις έννοιες της «τεχνικής σύνθεσης του κεφαλαίου» (η ποσότητα των μέσων παραγωγής σε υλικούς όρους προς τη ζωντανή εργασία που απαιτείται για τη χρησιμοποίηση αυτών των μέσων παραγωγής) και της «αξιακής (ή οργανικής) σύνθεσης του κεφαλαίου» (ο λόγος του σταθερού προς το μεταβλητό κεφάλαιο, σε αξιακούς όρους) (Μαρξ 1978-β: 268).
Σύμφωνα με τον Μαρξ (1978-α: 648, 651), με την ανάπτυξη της συσσώρευσης εμφανίζεται ο «ειδικά καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής». Ειδοποιό χαρακτηριστικό του είναι η αλλαγή στην τεχνική σύνθεση του κεφαλαίου, μέσω της τεχνολογικής καινοτομίας, έτσι που το μεταβλητό συστατικό του γίνεται ολοένα και μικρότερο σε σύγκριση με το σταθερό: σχετική μείωση της ζωντανής εργασίας στο συνολικό κεφάλαιο.
Αναπτύσσοντας τη θεωρία του για το «Νόμο της Τάσης του Ποσοστού του Κέρδους να Πέφτει» στο 13ο Κεφάλαιο του 3ου Τόμου του Κεφαλαίου («Ο νόμος σαν τέτ[ο]ιος»), ο Μαρξ (1978-β: 267-292) υποστήριξε ότι η τεχνολογική καινοτομία – που εισάγεται στην παραγωγή από τον ατομικό καπιταλιστή στο πλαίσιο του οικονομικού ανταγωνισμού, για την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας και το φτήναιμα των προϊόντων– επειδή οδηγεί στη σχετική μείωση του μεταβλητού μέρους σε σχέση με το σταθερό μέρος του κεφαλαίου, μπορεί να αποτελέσει την αιτία μιας πτωτικής τάσης στο ποσοστό κέρδους για την καπιταλιστική τάξη ως όλο.
Για να εμφανιστεί, ωστόσο, ένα μειούμενο γενικό ποσοστό κέρδους, ως αποτέλεσμα των τεχνολογικών καινοτομιών του «ειδικά καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής», πρέπει να συντρέχουν συγκεκριμένες (ειδικότερες) προϋποθέσεις, πέραν της μεταβολής στην τεχνική σύνθεση του κεφαλαίου – θεωρούμενων όλων των άλλων παραγόντων ως σταθερών, στη βάση της μεθόδου επιστημονικής αφαίρεσης του Μαρξ. Όταν η τεχνική σύνθεση του κεφαλαίου αυξάνεται πιο γρήγορα από την παραγωγικότητα της εργασίας η αξιακή (οργανική) σύνθεση του κεφαλαίου αυξάνεται. Σε όλες τις περιπτώσεις που αυτή η αύξηση είναι μεγαλύτερη από την αύξηση του ποσοστού υπεραξίας (βαθμού εκμετάλλευσης) (που ακολουθεί την τεχνολογική πρόοδο, καθώς η τελευταία αυξάνοντας την παραγωγικότητα της εργασίας μειώνει την αξία του μεταβλητού κεφαλαίου) το ποσοστό κέρδους πέφτει(Μηλιός κ.ά. 2005).
Ο μαρξικός «νόμος» ισχύει υπό τις συγκεκριμένες ειδικότερες προϋποθέσεις που τίθενται, αναφορικά με την εισαγωγή τεχνολογικών καινοτομιών. Για τον Μαρξ, ωστόσο, το ερώτημα δεν είναι μόνο γιατί το ποσοστό κέρδους έχει την τάση να πέφτει αλλά και γιατί δεν πέφτει — περισσότερο και γρηγορότερα. Όπως υποστηρίζει, πρέπει να εμφανίζονται «επιδράσεις που αντιδρούν» και δίνουν στο «νόμο» το χαρακτήρα μόνο μιας «τάσης» (Μαρξ 1978-β: 239). Αυτές τις επιδράσεις ανέλυσε ο Μαρξ στο 14ο Κεφάλαιο του 3ου Τόμου του Κεφαλαίου («Αιτίες που αντιδρούν») (Μαρξ 1978-β: 293-304).
Πλην της μη εκπλήρωσης της βασικής προϋπόθεσης εκδήλωσης του «νόμου» (ότι δηλαδή με την εισαγωγή τεχνολογικών καινοτομικών αυξάνεται ταχύτερα η τεχνική σύνθεση του κεφαλαίου από την παραγωγικότητα της εργασίας), μεταξύ των «αιτιών που αντιδρούν» είναι για τον Μαρξ το «εξωτερικό εμπόριο».Το εξωτερικό εμπόριο οδηγεί σε άνοδο του ποσοστού κέρδους στις πιο αναπτυγμένες («προοδευμένες») χώρες –εκείνες με την υψηλότερη οργανική σύνθεση του κεφαλαίου– λόγω απόσπασης υπεραξίας, από τις λιγότερο αναπτυγμένες, στη σφαίρα της εμπορευματικής κυκλοφορίας (δηλαδή ανταλλαγής εμπορευμάτων), με τη μορφή του «πρόσθετου κέρδους». Έτσι, στις «αιτίες που αντιδρούν» στην εκδήλωση του μαρξικού «νόμου» στις πιο αναπτυγμένες χώρες, υπεισέρχεται η «ανισομετρία… μέσα στην παγκόσμια οικονομία» (Λένιν 1980: 94).
Γράφει σχετικά ο Μαρξ (1978-β: 300):
«Κεφάλαια, που είναι τοποθετημένα στο εξωτερικό εμπόριο, μπορούν να αποφέρουν υψηλότερο ποσοστό κέρδους… γιατί εδώ γίνεται συναγωνισμός με εμπορεύματα, που παράγονται από χώρες με μικρότερες ευκολίες παραγωγής, έτσι που η πιο προοδευμένη χώρα πουλάει τα εμπορεύματά της πάνω από την αξία τους, μ’ όλο που τα πουλάει πιο φτηνά από των συναγωνιζόμενων χωρών».
Στις συνθήκες αυτές, μπορεί η λιγότερο αναπτυγμένη χώρα, είτε στέλνονται σε αυτήν είτε προμηθεύονται από αυτήν εμπορεύματα,
«να δίνει innatura [σε είδος] περισσότερη υλοποιημένη εργασία από όση παίρνει, παρ’ όλο που παίρνει το εμπόρευμα πιο φτηνά από ό,τι θα μπορούσε να το παράγει η ίδια» (ό.π.).
Σε διεθνές επίπεδο είναι μια διαδικασία ανάλογη εκείνης του ανταγωνισμού σε εθνικό που οδηγεί στην πραγματοποίηση «πρόσθετου κέρδους» από το καινοτόμο κεφάλαιο, και για όλα τα άλλα σταθερά (ό.π.).Πρόκειται για μια διαδικασία απόσπασης υπεραξίας στο πλαίσιο του ανταγωνισμού στην παγκόσμια αγορά μέσα από την «άνιση ανταλλαγή», ή «ανταλλαγή μη-ισοδυνάμων» (Γκρόσμαν 1992, Μπετελέμ 1980, Μαντέλ 2004), μέσω της οποίας το ιμπεριαλιστικό κέντρο μεγεθύνεται σε βάρος των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών (Καρτσέντι 2001).
Μια τέτοια απόσπαση υπεραξίας δεν είναι παρά «εξαγωγή» των κρισιακών τάσεων των πιο αναπτυγμένων (ιμπεριαλιστικών) χωρών με την υψηλότερη οργανική σύνθεση κεφαλαίου, προς τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες· επομένως, ισοδύναμα, είναι «εισαγωγή» κρισιακών τάσεων στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες. Οι τελευταίες αποτελούν συνέπεια της δράσης του μαρξικού «νόμου» στην «ανισομετρία» της παγκόσμιας οικονομίας («ιμπεριαλιστικής αλυσίδας»), και μπορούν να κωδικοποιηθούν ως εν δυνάμει κρισιακές τάσεις εκ της ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, οι οποίες εκδηλώνονται ως εμπορικά ελλείμματα.
Στην περίπτωση αυτή έχουμε την έμμεση εκδήλωση του μαρξικού «νόμου» στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, αποτέλεσμα της συνάρθρωσης του μαρξικού «νόμου» με το λενινιστικό «νόμο της ανισόμετρης ανάπτυξης» στην παγκόσμια οικονομία(Οικονομάκης 2016).
Τα παραπάνω δεν αποκλείουν την άμεση εκδήλωση του μαρξικού «νόμου» σε κοινωνικούς σχηματισμούς χαμηλότερου επιπέδου ανάπτυξης. Σημαίνουν, εντούτοις, ότι ένα φθίνον ποσοστό κέρδους μπορεί να οφείλεται σε αιτίες διαφορετικές από εκείνες που σχετίζονται με την εισαγωγή τεχνολογικών καινοτομιών και το «νόμο» της πτωτικής τάσης του ποσοστού του κέρδους.Μόνο η συγκεκριμένη ανάλυση μπορεί να προσδιορίσει τις πραγματικές αιτίες πτώσης του ποσοστού κέρδους, και σε ό,τι εξετάσαμε την άμεση ή έμμεση εκδήλωση του μαρξικού «νόμου».
Αναφορές
Carchedi G. (2001). For Another Europe: A Class Analysis of European Integration. London – New York: Verso.
Grossmann H. (1992). The Law of Accumulation and Breakdown of the Capitalist System: Being also a theory of crises. London: PlutoPress.
Λένιν Β. Ι. (1980). Ο Ιμπεριαλισμός Ανώτατο Στάδιο του Καπιταλισμού. Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή.
Μαντέλ Ε. (2004). Ο Ύστερος Καπιταλισμός. Αθήνα:Εργατική Πάλη.
Μαρξ Κ. (1978-α). Το Κεφάλαιο. Τόμος Πρώτος. Αθήνα:Σύγχρονη Εποχή.
Μαρξ Κ. (1978-β). Το Κεφάλαιο. Τόμος Τρίτος. Αθήνα:Σύγχρονη Εποχή.
Μηλιός Γ., Δημούλης Δ. και Οικονομάκης Γ. (2005). Η Θεωρία του Μαρξ για τον Καπιταλισμό: Πλευρές μιας θεωρητικής και πολιτικής ρήξης. Αθήνα:νήσος.
Μπετελέμ Σ. (1980). «Θεωρητικές παρατηρήσεις». Στο Εμμανουήλ Α., Η άνιση ανταλλαγή: Δοκίμιο για τους ανταγωνισμούς στις διεθνείς οικονομικές σχέσεις. Αθήνα: Παπαζήσης: 374-433.
Οικονομάκης, Γ. (2016). Ειδικά Θέματα Πολιτικής Οικονομίας και Ποσοτική Ανάλυση: Σημειώσεις. Πάτρα: Πανεπιστήμιο Πατρών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου